ΟΙ ΔΙΑΘΕΣΕΙΣ ΤΩΝ ΡΗΜΑΤΩΝ: Θεωρία και ασκήσεις

Διαθέσεις των ρημάτων

Οι φωνές των ρημάτων είναι δύο: η ενεργητική και η παθητική. Για να προσδιορίσουμε τη φωνή ενός ρήματος, ελέγχουμε τη μορφή του, την κατάληξη.

Αντίθετα, οι διαθέσεις είναι τέσσερις (ενεργητική, παθητική, μέση και ουδέτερη) και, για να προσδιορίσουμε τη διάθεση ενός ρήματος, ελέγχουμε τη σημασία του.

Συγκεκριμένα:

Ενεργητική διάθεση: Τα ρήματα ενεργητικής διάθεσης είναι εκείνα που φανερώνουν ότι το υποκείμενο ενεργεί. Είναι συνήθως ενεργητικής φωνής και σπανιότερα παθητικής.

π.χ.    Ο Γιώργος τρέχει.

Ο Γιώργος χτύπησε την πόρτα.

Ο υπάλληλος εργάζεται προσεκτικά.

Παθητική διάθεση: Τα ρήματα παθητικής διάθεσης είναι εκείνα που φανερώνουν ότι το υποκείμενο παθαίνει κάτι, δέχεται δηλαδή μια ενέργεια από κάποιον άλλο. Είναι συνήθως παθητικής φωνής και σπανιότερα ενεργητικής.

π.χ.    Προδόθηκα από τους φίλους μου.

Το νερό της λίμνης πάγωσε από το κρύο.

Το σπίτι πουλιέται ή ενοικιάζεται;

          Μαύρισα από τον ήλιο.

Μέση διάθεση: Τα ρήματα μέσης διάθεσης είναι εκείνα που φανερώνουν ότι το υποκείμενο ενεργεί και η ενέργεια γυρίζει στο ίδιο. Είναι συνήθως παθητικής φωνής και σπανιότερα ενεργητικής. Τα ρήματα μέσης διάθεσης διακρίνονται σε:

·      Μέσα αυτοπαθή: είναι τα ρήματα που φανερώνουν ότι η ενέργεια του υποκειμένου γυρίζει άμεσα στο ίδιο.

π.χ.  Η αδερφή μου ντύνεται.

Ασκούμαι καθημερινά.

Ετοιμάζομαι γρήγορα.

Σηκώθηκα αργά.

Κρύφτηκε πολύ καλά.

·   Μέσα πλάγια: είναι τα ρήματα που φανερώνουν ότι η ενέργεια του υποκειμένου γυρίζει στο ίδιο έμμεσα/πλάγια, δηλαδή διαμέσου άλλου.

π.χ.  Χτενίστηκα στο κομμωτήριο (δηλ. έβαλα την κομμώτρια να με χτενίσει).

Ντύνεται στον καλύτερο ράφτη.

·   Μέσα αλληλοπαθή: είναι τα ρήματα που φανερώνουν ότι η ίδια ενέργεια δύο ή περισσότερων υποκειμένων πηγαίνει από το ένα στο άλλο.

π.χ.  Αυτοί οι δύο συνέχεια τσακώνονται!

Αλληλοκοιτάχτηκαν άγρια.

Όλη την ημέρα μάλωναν (μεταξύ τους).

Δε μιλιέμαι με τον γείτονά μου.

Αγκαλιάζονται.

Ο Νίκος και η Όλγα αγαπιούνται πολύ. .

Ουδέτερη διάθεση: Τα ρήματα ουδέτερης διάθεσης είναι εκείνα που φανερώνουν ότι το υποκείμενο ούτε ενεργεί ούτε παθαίνει κάτι, αλλά βρίσκεται σε μια κατάσταση. Είναι είτε ενεργητικής φωνής είτε παθητικής.

π.χ.  Ζω μόνος μου.

Διψάω πολύ.

Ονειρεύομαι.

Βαριέμαι αφάνταστα.

Χαίρομαι ιδιαίτερα!

Άκρα του τάφου σιωπή στον κάμπο βασιλεύει.

Κοιμάμαι αργά.

Δε νυστάζω.

Ø  ΠΡΟΣΟΧΗ! Είναι δυνατό ένα ρήμα στην ίδια φωνή άλλοτε να είναι ενεργητικής και άλλοτε παθητικής διάθεσης ανάλογα με τα συμφραζόμενα:

π.χ.  Η βροχή έλιωσε το χιόνι. (ενεργητικής διάθεσης)

          Το χιόνι έλιωσε από τη βροχή. (παθητικής διάθεσης)

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1. Να αναγνωρίσετε τη διάθεση των ρημάτων στις παρακάτω προτάσεις:

1. Μην πετάτε τα χαρτιά στο πάτωμα.

2. Τα φύλλα παρασύρθηκαν από το νερό της βροχής.

3. Δεν ενδιαφέρεται για τίποτα.

4. Η Στέλλα εργάζεται σε ένα γραφείο.

5. Ετοιμάστηκες για το ταξίδι;

6. Αυτή τη στιγμή η μητέρα μου βάφεται.

7. Η σύμβαση υπογράφτηκε από τον υπουργό.

8. Το δέντρο χτυπήθηκε από κεραυνό.

9. Ο παππούς αποκοιμήθηκε στον καναπέ!

10. Αυτή τη στιγμή ξεκουράζομαι!

11. Αδιαφορούσε για την οικογένειά του.

12. Σε ποιο κομμωτήριο χτενίζεσαι;

13. Τα παιδιά κοιμούνται στο δωμάτιό τους.

14. Αγαπιούνται πολύ μεταξύ τους.

15. Έπαθε μεγάλη συμφορά.

2. Να σχηματίσετε προτάσεις με τα παρακάτω ρήματα και να αναγνωρίσετε τη διάθεση του ρήματος σε κάθε περίπτωση.

εκμεταλλεύομαι, κοιμάμαι, συναναστρέφομαι, περιφέρομαι, καταδικάζω, χαλάω, μαυρίζω